St. Martin/St Maarten to chyba najwiÄ™kszy dziwolÄ…g Karaibów: malutka wyspa (100 km2) podzielona od prawie 400 lat miÄ™dzy HolandiÄ™ i FrancjÄ™. To pikantny mariaż kultury francuskiej, holenderskiej i karaibskiej, który też odzwierciedla dużą wizualnÄ… różnorodność wyspy. Z jednej strony jest ona zurbanizowana, a z drugiej wydaje siÄ™ być zupeÅ‚nie nieposkromiona ze swojÄ… dzikÄ… naturÄ…, tropikalnymi krajobrazami, piaszczystymi, biaÅ‚ymi plażami i jaskiniami.Â
WyspÄ™ odkryÅ‚ Krzysztof Kolumb w 1493 roku w czasie swojej drugiej podróży do Indii Zachodnich. BÄ™dÄ…c nominalnie terytorium hiszpaÅ„skim St. Martin staÅ‚ siÄ™ przedmiotem rywalizacji 3 innych potÄ™g europejskich: Francji, Wlk. Brytanii i Holandii. Powodem byÅ‚y naturalne sÅ‚one jeziora o dużej zawartoÅ›ci soli i jej eksploatacja, której w ówczesnej Europie brakowaÅ‚o. W efekcie zakoÅ„czenia w 1648 wojny 80-letniej Hiszpanie porzucili wyspÄ™, nie widzÄ…c dla siebie żadnej wartoÅ›ci strategicznej ani ekonomicznej. Na ich miejsce wkroczyli Francuzi i Holendrzy, tworzÄ…c swoje osady. Obie strony szybko zrozumiaÅ‚y, że nikt Å‚atwo nie ustÄ…pi i zdecydowaÅ‚y siÄ™ uniknąć wyniszczajÄ…cego konfliktu zbrojnego podpisujÄ…c ukÅ‚ad o podziale wyspy. Mimo, że przez nastÄ™pne bez maÅ‚a 200 lat przebieg granicy byÅ‚ zmieniany kilkanaÅ›cie razy, to jej ostateczna forma dzielÄ…ca wyspÄ™ na część francuskÄ… (61% terytorium wyspy) oraz holenderskÄ… (39%) obowiÄ…zuje do dnia dzisiejszego.Â
Na plantacje baweÅ‚ny, tytoniu i trzciny cukrowej sprowadzano niewolników z Afryki, których liczba szybko przekroczyÅ‚a populacjÄ™ biaÅ‚ych. W XVIII i XIX wieku dochodziÅ‚o do wielu rebelii niewolników, aż Francja podjęłą decyzjÄ™ o likwidacji niewolnictwa w caÅ‚ym swoim imperium w 1848 roku. Holendrzy na poÅ‚udniu kraju musieli podjąć, aczkolwiek niechÄ™tnie podobnÄ… decyzjÄ™, w przeciwnym przypadku wiÄ™kszość niewolników uciekÅ‚aby do części francuskiej. Likwidacja niewolnictwa miaÅ‚a negatywny wpÅ‚yw na gospodarkÄ™ wyspy, plantacje bÄ™dÄ…ce źródÅ‚em jej bogactwa znacznie siÄ™ skurczyÅ‚y. W 1939 roku St. Maarten zostaÅ‚ przeksztaÅ‚cony w strefÄ™ wolnocÅ‚owÄ…, co daÅ‚o olbrzymi impuls lokalnej gospodarce. W czasie II Wojny Åšwiatowej nastÄ…piÅ‚a intensyfikacja handlu z USA, gdyż staÅ‚y siÄ™ one jedynym dostarczycielem wszystkich dóbr importowanych na wyspÄ™ z powodu blokady Allied Forces przez Niemców. Po wojnie St. Maarten stopniowo przeksztaÅ‚caÅ‚ siÄ™ w kierunku turystyki nakierowanej przede wszystkim na rynek amerykaÅ„ski. W tym też czasie jÄ™zyk angielski zdecydowanie wyparÅ‚ francuski i holenderski, mimo że te dwa ostatnie pozostajÄ… jÄ™zykami urzÄ™dowymi wyspy. W latach 1950-1970 hotele powstawaÅ‚y przede wszystkim w części holenderskiej, później po wprowadzeniu ulg podatkowych dla deweloperów boom budowlany rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ również w części francuskiej. Główne centra usÅ‚ug i infrastruktury turystycznej to Philipsburg i Simpson Bay na poÅ‚udniu oraz Marigot i Grand Case na północy. Budowa miÄ™dzynarodowego lotniska Princess Juliana po stronie holenderskiej wzmożyÅ‚a napÅ‚yw turystów z USA, dzisiaj jest to najwiÄ™ksze lotnisko we wschodnich Karaibach. Posiada ono najkrótszy pas startowy na Å›wiecie, przez co lÄ…dujÄ…ce samoloty przelatujÄ… nad pobliskÄ… plażą zaledwie 20m nad ziemiÄ…. Doprawdy trudno o silniejsze wrażenia dla tych, co majÄ… mocne nerwy. CaÅ‚a wyspa jest prawdziwÄ… perÅ‚Ä… Atlantyku z wieloma piaszczystymi plażami, rafami koralowymi, wspaniaÅ‚ym portem i niezwykle uroczym Philipsburgiem. Linia brzegowa jest bardzo krÄ™ta z licznymi zatokami i półwyspami, które tworzÄ… Å›wietne warunki do odpoczynku, ale też tego aktywnego z wszystkimi możliwymi sportami wodnymi.Â
St. Maarten jest autonomicznym krajem wchodzÄ…cym w skÅ‚ad Holandii. WczeÅ›niej część holenderska byÅ‚a jednÄ… z jednostek administracyjnych Antyli Holenderskich, które w 2010 roku przestaÅ‚y istnieć. St. Maarten ma specjalny status autonomiczny zależny od Holandii, ale nie jest częściÄ… UE (podobnie jak Aruba i Curacao). Północ wyspy do 2007 roku byÅ‚a częściÄ… Gwadelupy, teraz stanowi wspólnotÄ™ zamorskÄ… Francji, ale również nie należy do UE. I wszystko to powodowaÅ‚oby, że wyspa jest prawdziwym rajem karaibskim, gdyby nie czÄ™ste huragany i cyklony. Huragan Luis uderzyÅ‚ w St. Martin w 1995 roku zabijajÄ…c 12 osób. Dużo bardziej tragiczniejsze skutki spowodowaÅ‚ huragan Irma w 2017 roku (kategoria 5+), który zniszczyÅ‚ wiÄ™kszość budynków (70%) i infrastruktury (90%!). Straty w PKB wyniosÅ‚y 260% PKB wyspy! Już w dwa dni po katastrafie lotnisko zostaÅ‚o ponownie uruchomione, uÅ‚atwiajÄ…c w ten sposób pomoc zewnÄ™trznÄ…, która zaczęła napÅ‚ywać jeszcze tego samego dnia. Poważnym problemem staÅ‚o siÄ™ plÄ…drowanie domów, dlatego też ogÅ‚oszono stan wyjÄ…tkowy, a rzÄ…d holenderski wysÅ‚aÅ‚ na St. Maarten ponad 200 żoÅ‚nierzy. Skala, szybkość i zakres pomocy zorganizowanej przez UE, Czerwony Krzyż, rzÄ…d holenderski, ale też datki zwykÅ‚ych obywateli holenderskich poprzez crowd funding dla St. Maarten po dewastacji przez huragan byÅ‚y wyjÄ…tkowe. W ciÄ…gu miesiÄ…ca byÅ‚o to aż 2 mld euro, szybko przywrócono elementarne warunki sanitarne oraz dostawy wody pitnej. Zaledwie pół roku po katastrofie przywrócona zostaÅ‚a obsÅ‚uga statków wycieczkowych zawijajÄ…cych na wyspÄ™, w 2018 roku odwiedziÅ‚o jÄ… ponad 1 mln. ich pasażerów. Wyspa w tempie najszybszych sprinterów karaibskich poradziÅ‚a sobie zatem z usuwaniem skutków tragicznego żywioÅ‚u i należy w tej dziedzinie do liderów Å›wiatowych. Niemniej w latach 2017-2018 PKB zmalaÅ‚ o Å‚Ä…cznie 12%. Powodem byÅ‚ wpÅ‚yw katastrofy naturalnej na wpÅ‚ywy z turystyki - głównej siÅ‚y napÄ™dzajÄ…cej gospodarkÄ™ kraju. SiÅ‚a ekonomiczna poÅ‚udnia i północy jest różna. W 2018 St. Maarten mógÅ‚ siÄ™ pochwalić 14 najwyższym PKB na mieszkaÅ„ca na Å›wiecie (PPP), ponaddwukrotnie wyższym niż w części francuskiej. Wynika to z faktu, że główne lotnisko, główny port (gdzie przypÅ‚ywajÄ… najwiÄ™ksze wycieczkowce) oraz kasyna znajdujÄ… siÄ™ w części holenderskiej. Tam też dominujÄ… kluby nocne, sklepy jubilerskie, to miejsce znane z atrakcji życia nocnego. Część francuska znana jest ze swoich plaż, shoppingu i uznawanej powszechnie za najlepszÄ… na Karaibach kuchniÄ™. Z uwagi na fakt, że wiÄ™kszość turystów stanowiÄ… Amerykanie wyspa jest bardzo uzależniona od koniunktury gospodarczej w USA. Wprawdzie St. Martin bardzo szybko odbudowaÅ‚ swojÄ… infrastrukturÄ™ po huraganie Irma, to Covid-19 ponownie zamroziÅ‚ turystykÄ™ wycieczkowÄ…, najprawdopodobniej na dÅ‚uższy okres czasu. A ma ona znaczenie fundamentalne dla miejscowej gospodarki. Przed huraganem Irma wyspÄ™ odwiedzaÅ‚o prawie 2 mln pasażerów wycieczkowców rocznie, którzy wydawali 0,5 mld $. ObsÅ‚uga bezpoÅ›rednia i poÅ›rednia pasażerów wycieczkowców dawaÅ‚a zatrudnienie aż 10 tys. osób. Praktycznie caÅ‚y 2020 to czas katastrofy dla tych osób, gdyż perspektywy dla statków wycieczkowych sÄ… bardzo zÅ‚e. Innym ważnym źródÅ‚em przychodów dla PKB tego maÅ‚ego terytorium to miÄ™dzynarodowe lotnisko Princess Juliana (blisko poÅ‚owa PKB). Budżet St, Maarten mimo to zawsze byÅ‚ deficytowy, a rzÄ…d holenderski raz na jakiÅ› czas spÅ‚aca dÅ‚ugi wyspy. Takie sÄ… koszty utrzymywania raju, który jest regularnie nawiedzany przez katastrofy naturalne. Jest jednak jedna dziedzina (poza kuchniÄ… i Å›wietnie zarzÄ…dzanymi hotelami), którÄ… można podpatrzyć i przenieść do naszego kraju. Jest to polityka podatkowa, bardzo przejrzysta, logiczna po ubu stronach wyspy. Opinie podatkowe lokalnego urzÄ™du skarbowego sÄ… ostateczne i wiążące, ponadto dajÄ… gwarancjÄ™, że system podatkowy danej interpretacji nie zmieni w przyszÅ‚oÅ›ci. O takiej zasadzie przedsiÄ™biorcy w Polsce mogÄ… tylko pomarzyć, 30 lat wolnoÅ›ci i demokracji nie byÅ‚o w stanie z takÄ… prostÄ… zasadÄ… sobie poradzić. Ale pomysÅ‚em może byÅ‚by podziaÅ‚ Polski na dwie części: na wschód i zachód od WisÅ‚y. Skoro malutki St. Martin może od 400 lat koegzystować w pokoju podzielony miÄ™dzy FrancjÄ™ i HolandiÄ™, to i w Polsce można spróbować. Można pomarzyć również o tym, by przenieść cudowny klimat karaibski do naszej części Europy, oczywiÅ›cie pozbawiony huraganów.Â
Comments