Ghana jest obok Wybrzeża Kości Słoniowej najsilniejszym i najstabilniejszym krajem Afryki Zachodniej. Historycznie kraj odgrywał zawsze bardzo istotną rolę na kontynencie afrykańskim. Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli na tereny dzisiejszej Ghany byli Portugalczycy w 1471. Nazwali je Złotym Wybrzeżem (Gold Coast), z uwagi na duże odkryte złoża tego kruszcu. Portugalczycy zbudowali pierwszą stałą osadę na terenie Ghany, dzięki której przez ponad 100 lat zmonopolizowali handel regionu. Pod koniec XVI wieku zaczęli stopniowo tracić wpływy na rzecz Holendrów, a następnie Anglików, Duńczyków i Szwedów. Każda z tych nacji budowała swoje zamki i fortyfikacje wzdłuż linii brzegowej. W tamtym okresie Złote Wybrzeże skupiało największą koncentrację fortyfikacji wojskowych poza Europą. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zbudowała swoją potęgę w XVIII wieku. W końcu w XIX w. Anglicy zdobyli dominującą pozycję w regionie, wypierając inne nacje i dokonując ostatecznej kolonizacji Złotego Wybrzeża. Cały czas poza handlem i eksportem złota głównym motorem rozwoju był handel niewolnikami. Niektórzy historycy uważają, że likwidacja niewolnictwa nie była spowodowana względami humanitarnymi, ale wynikała z uwarunkowań ekonomicznych, spowodowanych rewolucją przemysłową XIX wieku. Wtedy to rentowność pracy niewolniczej została zdystansowała przez zastosowanie maszyn na masową skalę, co przyczyniło się też do dużego bezrobocia na Starym Kontynencie, wykreowało dodatkowy popyt na surowce. Wydaje się jednak, że zarówno czynniki ekonomiczne, jak też humanitarne przyczyniły się do powstania ruchów abolicyjnych, co zresztą stanowiło początek ostrej konkurencji między mocarstwami kolonialnymi w Afryce.
Lata dominacji brytyjskiej w XX wieku oznaczały dla Złotego Wybrzeża czas istotnego rozwoju społecznego, gospodarczego i edukacyjnego. Powstałą infrastruktura drogowa i komunikacyjna. Istotnie ograniczono biedę. Wprowadzono nowe uprawy, wśród nich kawa, która okazała się prawdziwym hitem, ale najbardziej spektakularny rozwój zanotowała uprawa kakao, sprowadzona do Afryki przez Hiszpanów i Portugalczyków. Już w 1911 r. Ghana była największym eksporterem kakao na świecie i tak pozostaje do dzisiaj. Dodatkowo kraj eksportował drewno oraz złoto. Przychody eksportowe pozwalały finansować budowę infrastruktury oraz system edukacji, który wykreował elitę Ghany. Początkowo były to szkoły założone i prowadzone przez misjonarzy, a później licea, a nawet szkoły wyższe, tworzone przez Brytyjczyków. Pozytywną postacią tamtego okresu był brytyjski gubernator Giggisberg (1919-1927). To on realizował projekty transportowe, zaopatrzenia w wodę, budował szkoły, szpitale, budynki administracji publicznej, wtedy też powstawały pierwsze elektrownie wodne. Przynajmniej połowę stanowisk technicznych obsadzał Afrykańczykami, co było absolutnym wyjątkiem w ówczesnych czasach. W 1950 r. było już ponad 3 tys. szkół w całym kraju, co oznaczało, że blisko 44% dzieci w wieku szkolnym chodziło do szkoły. Po II Wojnie Światowej, Złote Wybrzeże było najbogatszym terytorium w Afryce Zachodniej, które charakteryzowało się najwyższym współczynnikiem scholaryzacji. To wszystko powodowało, że Ghana była najlepiej przygotowana na ogłoszenie niepodległości. Początki ruchu niepodległościowego to lata 20-te XX wieku. W 1947 r. powstała organizacja The Big Six - pierwszy ruch nacjonalistyczny, dążący do samorządności czarnych w najbliższym możliwym czasie. Członkowie The Big Six, włącznie z Kwame Nkrumah - wielką postacią afrykańskich ruchów emancypacyjnych lat 60-tych - zostali uwięzieni przez Anglików w 1948 r., co było ewenementem, gdyż do tej pory demonstracje nie były brutalnie tłumione przez administrację angielską. Nkrumah po wyjściu z więzienia opuścił The Big Six, gdyż był zawiedziony zbyt konserwatywnym charakterem ugrupowania. Założył wtedy partię CPP (Ludową Partię Konwentu), której został szefem. Wkrótce zainicjował szereg pokojowych protestów i strajków przeciw kolonialnej administracji. Będąc ponownie aresztowany przez Brytyjczyków, wystartował siedząc w więzieniu w wyborach powszechnych i został wybrany parlamentarzystą, a CPP zostało najsilniejszym ugrupowaniem. W efekcie został zwolniony z więzienia, obejmując urząd premiera autonomii Złotego Wybrzeża.
Ghana była pierwszym krajem Afryki, który ogłosił niepodległość już w 1957 r., pociągając za sobą cały szereg innych państw afrykańskich. W wielkiej mierze swą niepodległość zawdzięcza Kwame Nkrumah, postaci niemalże zmitologizowanej przez Ryszarda Kapuścińskiego. Nkrumah jest do dzisiaj postacią powszechnie szanowaną i respektowaną w Ghanie, jego pomnik, mauzoleum i muzeum w niczym nie ustępują podobnym "obiektom" czczącym bohaterów ruchu komunistycznego w Rosji (Lenin w Moskwie), na Kubie (Che Guevara w Santa Clarze) czy Korei Płn (Kim Ir Sen w Pjongjang). Nie zawsze jednak tak było. Nkrumah od zawsze były bliskie idee panafrykanizmu (rodzaj nacjonalizmu afrykańskiego postulującego emancypację narodowo-polityczną krajów afrykańskich), był pod niewątpliwym wpływem Marksa i Lenina, co niestety miało bardzo negatywny wpływ na rozwój pierwszych lat niepodległej Ghany. W czasie pobytu w USA i Anglii w latach 40-tych ub. wieku współpracował z wieloma murzyńskimi radykałami lewicowymi, co spowodowało zainteresowanie służb specjalnych tych krajów. Po ogłoszeniu niepodległości, do czego Nkrumah niewątpliwie w znaczący sposób się przyczynił jego ugrupowanie polityczne stało się siłą dominującą w Ghanie, a on sam został wybrany pierwszym prezydentem. Plan rozwoju Ghany w latach do 1964 roku wzorował się na modelu sowieckim. Prezydent wiernie powtarzał tezy sowieckiej propagandy o konieczności eliminacji burżuazyjnej mentalności kolonialnej opartej na indywidualizmie jednostki oraz odrzucał zasady gospodarki rynkowej, która też kojarzyła się mu się głównie z kolonializmem, a nie racjonalnością podejmowania decyzji gospodarczych. Jednocześnie Nkrumah miał pecha, gdyż w tym czasie cena kakao - głównego bogactwa Ghana na rynkach światowych istotnie spadła, co spowodowało problemy budżetowe. Odpowiedzią Prezydenta było zwiększenie norm pracy, oczywiście w imię wyrzeczeń dla zwalczania neokolonializmu, a następnie wprowadzenie nieskrępowanego niczym autorytaryzmu: począwszy od de facto likwidacji niezależności związków zawodowych aż do stworzenia systemu monopartyjnego pod hasłem obrony niepodległości kraju przed agentami neoimperializmu ulokowanymi w partiach opozycyjnych. Nkrumah uważał i pewno głęboko wierzył, że jego rząd - reprezentujący pierwszy afrykański kraj, który uzyskał niepodległość - ma do odegrania wielką misję dziejową w celu uwolnienia całej Afryki ze szpon kolonializmu reprezentowanego przez interesy kapitalistyczne. Najpierw zatem wypełnienie misji narodu wybranego, a polepszenie pozycji ekonomicznej ludności odłożone zostało na daleką przyszłość. Nkrumah wspierał ruchy rewolucyjne w całej Afryce tworząc w Ghanie centra treningowe dla prosocjalistycznej guerilli na kontynencie, otrzymywał wtedy też znaczne wsparcie z maoistowskich Chin. Wg. CIA Ghana wspierała wówczas rewolty w Rodezji (Zimbabwe), Angoli, Mozambiku, Nigrze i w Kongu, a jego na szczęście niespełnionym marzeniem było utworzenie Stanów Zjednoczonych Afryki, którego zaczątkiem miała być unia Ghany, Gwinei i Mali. W międzyczasie zupełnie nieprzemyślane wielkie inwestycje infrastrukturalne i eksport rewolucji w inne regiony Afryki doszczętnie zrujnowało gospodarkę kraju. W 1966 r w kasie państwa były pustki, żadnych rezerw walutowych, przez co nie można było kupić części zamiennych i surowców niezbędnych do funkcjonowania gospodarki. Inflacja w latach 1964-1965 przekraczała 30%, rosło znacznie bezrobocie, między 1955 a 1962 PKB rósł stabilnie o ok. 5% pa, w 1965 wzrost był już ujemny. Konsumpcja na mieszkańca zmniejszyła się w okresie rządów Nkrumah o 15%, a płaca realna spadła aż o 45%! Do tego doszła gigantyczna korupcja, co jest cechą charakterystyczną wszystkich systemów autorytarnych. W międzyczasie prezydent chciał zacementować swoją władzę absolutną wprowadzając system monopartyjny, zakazując po prostu działalność opozycji. Nieudany zamach na swoją osobę Nkhruma wykorzystał do rozbudowy organów bezpieczeństwa również w dobrym sowieckim stylu i do budowy własnego kultu jednostki. Zmienił także konstytucję, dając sobie uprawnienia odwołania każdego sędziego (tego nie zaproponowały jeszcze nawet deformy Ziobry w Polsce!). Doprowadził też do wzrostu nastrojów antyamerykańskich, z kraju wydalono amerykańskich pracowników naukowych, a ambasada USA stała się miejscem licznych manifestacji. Za te "osiągnięcia" Nkhruma został w 1965 r. odznaczony przez włądze PRL Orderem Odrodzenia Polski. Zdjęcia ze spotkania z Gomułką i Cyrankiewiczem ze zdziwieniem mogłem zobaczyć w mauzoleum pierwszego prezydenta w Accrze. Droga do socjalizmu Ghany według awanturniczego kursu Nkhruma zakończyła się zamachem stanu junty wojskowej w 1966 r.
Kolejne dekady to okres dużej niestabilności z licznymi zamachami stanu. Sytuacja na dobre ustabilizowała się dopiero w drugiej połowie lat 80-tych, demokratyzacja systemowa kraju w połączeniu z zaangażowaniem MFW przyniosły dobre rezultaty. W 1992 r. przyjęta została nowa konstytucja, która przywróciła system wielopartyjny. Wybory prezydenckie w 1993 i 1996 roku wygrał JJ Rawlings, obecny na scenie politycznej Ghany od 1979 r. (wtedy jako wojskowy był autorem nieudanego puczu młodych oficerów armii). Jego następcą został John Kufour, sprawujący urząd przez 2 kolejne kadencje. Przeprowadził on kilka ważnych reform społecznych, takich jak reforma narodowych ubezpieczeń zdrowotnych, wprowadził wyżywienie dzieci w szkołach i przedszkolach. Mimo, że nie wszystkie jego reformy zostały zakończone sukcesem, to postęp cywilizacyjny Ghany został dostrzeżony przez analityków międzynarodowych. Kolejnym prezydentem został Atta Mills, który wkrótce nagle zmarł w naturalnych okolicznościach. Zupełnie pokojowo i bez żadnych turbulecji, tak typowych dla większości krajów afrykańskich, wybrany został kolejny prezydent - Mahama, a w 2016 doszło do kolejnej zmiany władzy, wybory wygrał Akufo-Addo, który w 2020 r. zapewnił sobie reelekcję.
W 2011 wzrost PKB (14%) był najszybszy na świecie. Gospodarka jest nieźle zrównoważona, poza wydobyciem surowców (złoto, diamenty, rudy magnezu, boksyty, ropa i wiele innych) Ghana jest ważnym producentem komponentów przemysłu samochodowego, technologii cyfrowej, silny jest też przemysł stoczniowy. Wpływy chińskie nie są ani większe ani mniejsze niż w innych krajach afrykańskich. Może z tą różnicą, że począwszy od 2019 wydane zostały specjalne instrukcje wymuszające na chińskich generalnych wykonawcach projektów infrastrukturalnych współpracę z partnerami lokalnymi. Do tej pory nawet siła robocza pochodziła przede wszystkim z Chin. Poziomem życia kraj zdecydowanie przewyższa sąsiadów w Afryce Zachodniej, może z wyjątkiem WKS.
Pandemiczny 2020 r. Ghana zakończyła skromnym wzrostem w wysokości 1,1% PKB, co jest wynikiem rewelacyjnym na tle gospodarki światowej. Zawdzięczała to silnemu 5% wzrostowi w 1 kwartale 2020 r., kolejne kwartały były pod kreską. W 2019 r. wzrost PKB wyniósł 6,5%. Rząd uruchomił kilka tarcz antykryzysowych zarówno dla przedsiębiorstw, jak również dla gospodarstw domowych. Jednak niski wzrost PKB w połączeniu z silnym przyrostem naturalnym spowodował, że realny PKB na mieszkańca spadł w 2020 r. o 1%. Gospodarka Ghany już w drugiej połowie 2020 r. zaczęła wykazywać oznaki ożywienia, poprawiły się wskaźniki PMI, odzwierciedlające nastroje biznesu. Dodatkowo zakończony został lockdown kraju, a rolnictwo, przemysł przetwórczy i sektor usług wykazały silne odbicie. Pogorszeniu uległa natomiast sytuacja finansów publicznych. Potrzeby pożyczkowe rządu drastycznie wzrosły w czasie pandemii, zmuszając rząd do finansowania deficytu przez bank centralny. Doprowadziło to do dużego wzrostu długu publicznego i kosztów jego obsługi. W połączeniu z kosztami restrukturyzacji sektora finansowego w latach 2018-2019 oraz sektora energetycznego w 2019 r. (w 2019 deficyt budżetowy wyniósł 7,6% PKB, a dług publiczny 63,9%) kryzys pandemiczny wywindował deficyt fiskalny w 2020 r. do poziomu 16,2% PKB, a dług publiczny do 76,1% PKB. Rząd zawiesił też (podobnie jak w Polsce) obowiązywanie reguł fiskalnych. Ponadto deficyt na rachunku obrotów bieżących Ghany przekroczył 3% PKB na koniec 2020 r., co wskazywało na malejącą nadwyżkę w bilansie handlowym. Mimo tego zwiększone przekazy Ghańczyków pracujących poza granicami kraju oraz mniejsze inwestycje zagraniczne rezydentów (w szczególności sektora wydobywczego) spowodowały, że rezerwy walutowe kraju nie skurczyły się. Bank Światowy przewiduje, że wzrost PKB w 2021 r. powinien wynieść 1,4% i wzrosnąć do 3,6% w 2023 r. W projekcji uwzględniono słaby popyt zewnętrzny, niski poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych i wpływów z turystyki. Jednak wzrost cen ropy w pierwszym półroczu 2021 r. spowodował rewizję projekcji do 4,2% w 2021, co dałoby przeciętny wzrost PKB w latach 2021-2023 na poziomie 4,5%. Jednocześnie pandemia spowodowała wzrost odsetka osób żyjących poniżej granicy ubóstwa do niespełna 31%.
Ghana jest krajem niezwykle przyjaznym dla cudzoziemców, na przeciwnym końcu mojej osobistej statystyki w Afryce znajduje się Nigeria. Ghańczycy są niezwykle otwarci, uśmiechnięci i gościnni. Niewątpliwie warto się tam wybrać.
